ΑΓΡΙΑ ΠΑΝΙΔΑ ΣΕ ΦΥΤΕΙΕΣ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ: ΜΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ

• ΑΓΡΙΑ ΠΑΝΙΔΑ ΣΕ ΦΥΤΕΙΕΣ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΩΝ ΔΕΝΤΡΩΝ: ΜΙΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ

  
   Μαστοράκης Δημήτριος; Πουτσκαλίδης Αλέξανδρος; Παπασπυρόπουλος Κωνσταντίνος; Σκορδάς Κυριάκος; Σώκος Χρήστος; Μπίρτσας Περικλής
  
   Διεύθυνση Έρευνας και Τεκμηρίωσης, Κυνηγετική Ομοσπονδία Μακεδονίας Θράκης,
  hunters@hunters.gr
  
  Το χριστουγεννιάτικο δέντρο αποτελεί παραδοσιακό αγρο-δασικό προϊόν. Οι φυτείες του αποτελούν χώρους όπου προσφέρονται χρήσιμες περιβαλλοντικές υπηρεσίες και εξυπηρετούνται αρκετές λειτουργίες οικοσυστημάτων. Στην παρούσα εργασία επιχειρείται να διαπιστωθούν οι ωφέλειες  και οι επιδράσεις των φυτειών χριστουγεννιάτικων δέντρων σε διάφορα είδη της άγριας πανίδας.  Η εργασία αυτή παρουσιάστηκε στο πρόσφατο 17ο Πανελλήνιο Δασολογικό Συνέδριο. 
  
  ΑΞΙΖΕΙ να σημειωθεί ότι η εργασία αυτή προήλθε ως αποτέλεσμα της πρακτικής εξάσκησης των φοιτητών Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ. κ.κ. Δ. Μαστοράκη και Α. Πουτσκαλίδη, που απασχολήθηκαν για ένα δίμηνο το 2015 στα γραφεία της Κυνηγετικής Ομοσπονδίας Μακεδονίας - Θράκης.
  
  Περίληψη
  
  Η παρούσα εργασία αποτελεί μια βιβλιογραφική επισκόπηση των ερευνών που αναφέρονται σε παρατηρήσεις ειδών της πανίδας σε φυτείες Χριστουγεννιάτικων Δέντρων διεθνώς, καθώς και σε κάποιες επιδράσεις στην πανίδα (θετικές, ή αρνητικές) από την παρουσία τους. Διαπιστώνεται ότι δεν είναι μεγάλη ποσοτικά η βιβλιογραφία που αναφέρεται στο θέμα, ενώ δεν βρέθηκε κάποια βιβλιογραφική πηγή για την Ελλάδα. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της βιβλιογραφίας αναφέρεται στις επιδράσεις των φυτειών Χριστουγεννιάτικων Δέντρων στην πανίδα, κυρίως ως προς τις εισροές που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες. Ελάχιστες είναι οι αναφορές σε παρατηρήσεις της πανίδας. Όπου υπάρχουν αναφορές έχει διαπιστωθεί ότι οι φυτείες εποικίζονται από μικροπούλια. Κρίνεται ενδιαφέρον να υπάρξει μελλοντικά μια έρευνα στην Ελλάδα που να σχετίζεται με το θέμα, μιας που υπάρχουν φυτείες, όπως πολλές στην περιοχή του Ταξιάρχη Χαλκιδικής, που τα τελευταία έτη έχουν εξελιχθεί σε δάση, λόγω της μείωσης ζήτησης του καλλιεργούμενου έλατου στην ελληνική αγορά.
  
   
  
  Λέξεις κλειδιά: πτηνά, θηλαστικά, έλατα, βιβλιογραφία
  
   
  
  Εισαγωγή – σκοπός
  
  Ο στολισµός ενός Χριστουγεννιάτικου ∆ένδρου κατά τη διάρκεια της γιορτής των Χριστουγέννων αποτελεί έθιµο για τους περισσότερους λαούς του χριστιανικού κόσµου εδώ και εκατοντάδες έτη. Η ιστορία του ως εθίµου χάνεται στο βαθύ παρελθόν (Mantel, 1977). Σύµφωνα µε τους Chastagner και Benson (2000), το παγανικό έθιµο της χρησιµοποίησης πρασίνου για τον εορτασµό του χειµερινού ηλιοστασίου εντάχθηκε µε τους αιώνες και στις χριστιανικές γιορτές. Ο Καλοκύρης (1973) αποδεικνύει την «εκ της χριστιανικής ανατολής προέλευση του εθίµου». Σημειολογικά πρέπει να αναφερθεί πως στην Ελλάδα ήρθε με την οικογένεια των Βαυαρών, μετά την επανάσταση του ‘21 και την απελευθέρωση της χώρας, όπου στολίστηκαν το 1835 τα ανάκτορα (η σημερινή βουλή) με χριστουγεννιάτικο δέντρο καθώς και λίγα ακόμα σπίτια στην Αθήνα. Είναι γεγονός πως αποτελεί ένα έθιμο για πολλούς χριστιανικούς λαούς σε όλο τον κόσμο. Ειδικότερα για τις χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, αλλά και για την Αμερική. Υπάρχουν επίσης αναφορές για σύνδεση με τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους ως προσπάθεια τόνωσης ενός νέου συμβόλου ως απάντηση σε πολλά ειδωλολατρικά πρότυπα. Στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου πάντα υπήρχε η σύνδεση του δέντρου με την καλοτυχία. Ειδικά ένα δέντρο αειθαλές και καταπράσινο. Σήμερα ως τέτοιο έχει καθιερωθεί το έλατο. Παράλληλα μέσα από δημιουργία παραμυθιών και άλλων εκδόσεων ενισχύθηκε η παρουσία του δέντρου, με χαρακτηριστική αναφορά το βιβλίο του Καρόλου Ντίκενς (Christmas Carole), καθώς και του ρόλου του μέσα στις γιορτές (όπου εκεί τοποθετούνται τα δώρα κλπ).
  
  Στις µέρες µας, η Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη αποτελούν τη βασική αγορά φυσικών Χριστουγεννιάτικων ∆ένδρων στον κόσµο (Ostergard, 2008). Οι Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής παρουσιάζουν µεγάλο αγοραστικό ενδιαφέρον για το είδος, αλλά ταυτόχρονα µεγάλο µέρος του πληθυσµού τους δείχνει να προτιµά τα τεχνητά (πλαστικά) Χριστουγεννιάτικα ∆ένδρα (Bates, 2008). Στην Ελλάδα (αν και δεν είναι ακριβώς γνωστό το ποσοστό) το µεγαλύτερο κοµµάτι του πληθυσµού προτιµά σαφώς τα τεχνητά δένδρα  µε  αποτέλεσµα  τα  τελευταία  χρόνια  το  εµπόριο φυσικών Χριστουγεννιάτικων ∆ένδρων να βιώνει µια παρακµάζουσα πραγµατικότητα. Γενικά για την κατάσταση της αγοράς των Χριστουγεννιάτικων Δέντρων στην Ελλάδα, σημαντικά στοιχεία δίνονται στους Papaspyropoulos et al. (2008) και Παπασπυρόπουλος κ.ά. (2008). Το χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι ένα καθαρό αγρο-δασικό προϊόν. Αποτέλεσμα καλλιέργειας και κόπου των ορεσίβιων Ελλήνων, συχνά μοναδική επαγγελματική διέξοδος τους. Κάθε κομμένο δέντρο οφείλει να είναι εφοδιασμένο με ειδική μολύβδινη σφραγίδα, που αποδεικνύει πως είναι προϊόν φυτείας και έχει κοπεί με την άδεια της αρμόδιας δασικής υπηρεσίας. Η καλλιέργεια του αφορά χιλιάδες στρέμματα γης, είτε άγονων εκτάσεων είτε εγκαταλελειμμένων αγρών, που δασώθηκαν με φυτείες χριστουγεννιάτικων δέντρων.
  
  Tα Χριστουγεννιάτικα Δέντρα στη χώρα μας προέρχονται από ιδιωτικές τεχνητές φυτείες κατά κύριο λόγο, καθώς και από καστανοπερίβολα και αναγνωρισμένους δασωμένους αγρούς, με βασικό κέντρο παραγωγής τον Ταξιάρχη Χαλκιδικής (Χριστοδούλου κ.ά., 1991). Η εγκατάσταση των ιδιωτικών φυτειών στον Ταξιάρχη Χαλκιδικής, αλλά και σε άλλα μέρη της χώρας, έγινε κυρίως σε οριακές, ή άγονες εκτάσεις, με σημαντικά μικρότερο κόστος ευκαιρίας σε σχέση με τις φυτείες αυτές. Αποτέλεσμα αυτής της καλλιέργειας ήταν, ειδικά από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και μέχρι τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 1990, να αυξηθεί το εισόδημα του ορεινού πληθυσμού και σε κοινότητες μικρές, όπως αυτή του Ταξιάρχη Χαλκιδικής, να μην παρουσιάζεται το φαινόμενο της φυγής του πληθυσμού προς τον αστικό ιστό (Παπασπυρόπουλος κ.ά., 2008). Αν και αυτή η οικονομική άνθιση έχει καταγραφεί από διάφορους συγγραφείς (Χριστοδούλου κ.ά. 1992, Ευθυμίου 1995), δεν έχει υπάρξει μέχρι στιγμής κάποια μελέτη, τουλάχιστον εις γνώσιν μας, που να έχει ασχοληθεί με τις περιβαλλοντικές επιδράσεις, είτε θετικές είτε αρνητικές, της εγκατάστασης αυτών των φυτειών Χριστουγεννιάτικων Δέντρων όσον αφορά την άγρια πανίδα. Εκτιμώμενες επιδράσεις μπορούν να είναι η φωλεοποίηση πτηνών στις περιοχές αυτές, ή και η απομάκρυνση ειδών θηλαστικών λόγω αλλαγής της χρήσης γης.
  
  Λόγω της παραπάνω έλλειψης, στην παρούσα εργασία πραγματοποιούμε μια βιβλιογραφική επισκόπηση για να διαπιστώσουμε αν υπάρχουν τέτοιες έρευνες στη διεθνή βιβλιογραφία και να ερευνήσουμε ποια είδη της πανίδας εποικούν στις καλλιέργειες Χριστουγεννιάτικων Δέντρων διεθνώς.
  
  Υλικά και μέθοδοι
  
  Για την επίτευξη των σκοπών της έρευνας έγινε βιβλιογραφική αναζήτηση στις κυριότερες βάσεις διεθνούς βιβλιογραφίας. Οι βάσεις αυτές ήταν
  
  
  
  1. Scopus
  
  
  2. Web of Science
  
  
  3. Google scholar
  
  
  
  καθώς και στην ευρύτερη μηχανή αναζήτησης, την Google.
  
  Οι λέξεις κλειδιά που χρησιμοποιήσαμε ήταν:
  
  
  
  1. Christmas tree plantation
  
  
  2. Christmas tree industry
  
  
  3. Wildlife
  
  
  4. Fauna
  
  
  5. Habitat
  
  
  6. Biodiversity
  
  
  7. Environmental effects
  
  
  8. Real vs artificial
  
  
  9. Landscape
  
  
  10. Greek market
  
  
  
  Οι βιβλιογραφίες που ευρίσκονταν αποδελτιώνονταν και καταγράφονταν σε πίνακες τα είδη της πανίδας που έχουν παρατηρηθεί στις φυτείες καλλιεργούμενων Χριστουγεννιάτικων Δέντρων, ή για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις αυτών.
  
   Αποτελέσματα
  
   Περιβαλλοντικές επιδράσεις σε σχέση με την άγρια πανίδα
  
  Οι Bauhus et al. (2010) αναφέρουν ότι οι φυτείες μπορεί να ευνοήσουν τη δημιουργία ενδιαιτήματος για την άγρια πανίδα, ειδικά ανάλογα με το είδος που φυτεύεται, τον περίτροπο χρόνο και την ποικιλότητα των ειδών όπου εγκαθίστανται (Bauhus και Schmerbeck, 2010). Έχει, επίσης, διαπιστωθεί ότι η ύπαρξη υπόροφου, παρόχθιας βλάστησης, φραγμάτων και ξέφωτων, καθώς και ύπαρξη γειτονικού φυσικού δάσους ή άλλου οικοσυστήματος, είναι εργαλεία για την ανάπτυξη βιοποικιλότητας άγριας πανίδας. Ένα ανομοιογενές τοπίο με σύνθετη δομή προσελκύει περισσότερα είδη από μία φυτεία μονοκαλλιέργειας (Lindenmayer και Hobbs 2003).
  
  Συγκεκριμένα για τις φυτείες Χριστουγεννιάτικων Δέντρων ο Buech (1982) αναφέρει ότι παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μελέτη της ύπαρξης πληθυσμών πτηνών λόγω του ότι είναι καλλιέργειες ενός φυτικού είδους, λόγω της ομοιόμορφης κατανομής των δέντρων στο χώρο, αλλά και λόγω του ίδιου περίπου μεγέθους τους. Όσον αφορά τις επιδράσεις τους στην άγρια πανίδα, έχει διαπιστωθεί ότι η επίδραση μίας φυτείας χριστουγεννιάτικων δέντρων στο τοπικό περιβάλλον που εγκαθίσταται είναι ανάλογη με τη βλάστηση του τόπου όπου αντικαθιστά. Εάν εγκατασταθεί σε υπάρχον φυσικό δάσος, συνήθως επακολουθεί μείωση βιοποικιλότητας, γενετικής παραλλακτικότητας, ενδιαιτημάτων άγριας πανίδας, αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στα διάφορα είδη και ποικιλότητας τοπίου, επιδράσεις που οξύνονται εάν εγκαθίστανται σε περιβάλλοντα αμιγών συστάδων (Rosoman 1994). Στη Μεσόγειο οι αγροί εντός του δασικού τοπίου ευνοούν την άγρια πανίδα με την προσφορά τροφής και αύξηση της ποικιλότητας σε επίπεδο τοπίου (Sokos κ.α. 2012), όταν οι φυτείες εγκαθίστανται σε τέτοιους αγρούς ενδέχεται να έχουν περισσότερες επιπτώσεις παρά οφέλη για την πανίδα.
  
  Από την άλλη, μία φυτεία χριστουγεννιάτικων δέντρων μπορεί να αποδειχθεί επωφελής και για την άγρια πανίδα και για τον δασοκτήμονα σε εδάφη που δεν μπορούν να στηρίξουν τη γεωργία ή τα οποία υποφέρουν από την έλλειψη της φυσικής αναγέννησης. Παρατηρείται αύξηση βιοποικιλότητας, θέσεων φωλεοποίησης και ενδιαιτημάτων, ειδικά εάν ο δασοκτήμονας προβεί σε μέτρα αύξησης ποικιλότητας τοπίου, όπως να επιτραπεί κατά θέσεις η ανάπτυξη υπορόφου (Rosoman 1994). Παρατηρήθηκε ότι για κάθε φυτεμένο χριστουγεννιάτικο δέντρο στην δυτική North Carolina αυξάνεται ο οικότοπος άγριας πανίδας κατά 2,3 τετραγωνικά μέτρα. Με σωστή διαχείριση υπόροφου και ύπαρξη φυσικής κάλυψης εγκαθίστανται ακόμα και θηρεύσιμα είδη όπως είναι τα ορνιθόμορφα (Sidebottom 2009).
  
  Βέβαια, στις φυτείες Χριστουγεννιάτικων Δέντρων του εξωτερικού παλαιότερα γινόταν εκτεταμένη χρήση φυτοφαρμάκων και χημικών λιπασμάτων, κάτι που είχε επιπτώσεις στην ποιότητα των ενδιαιτημάτων και επηρέαζε την παρουσία ειδών της πανίδας. Οι Palmer et al. (1992) κάνουν εκτεταμένη καταγραφή των επιπτώσεων που μπορεί να έχουν τα φυτοφάρμακα, τα εντομοκτόνα, τα κοκκώδη εντομοκτόνα εδάφους, τα υγρά εντομοκτόνα, τα μυκητοκτόνα, τα ζιζανιοκτόνα και τα τρωκτικοκτόνα. Τα φυτοφάρμακα μπορεί να συμβάλλουν στη θανάτωση ειδών που ζουν κοντά στις καλλιέργειες, ανάλογα με την ποσότητα που θα χρησιμοποιήσει ο παραγωγός και ανάλογα με την ποσότητα που θα πάρει το είδος. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, έχει βρεθεί πως πτηνά που νόσησαν από εντομοκτόνα έδειξαν μειωμένη φροντίδα για τα μικρά στις φωλιές τους, εγκατέλειπαν τις φωλιές και ήταν πιο ευάλωτα στις νόσουςς και στους άρπαγες. Για παράδειγμα, το ορτύκι κολινός (
  Colinus virginianus) στις ΗΠΑ είναι περισσότερο ευάλωτο στη νόσο Ιστομονάδωση (Blackhead disease), η οποία προκαλεί θάνατο. Τα πτηνά επίσης δηλητηριάζονται από τα κοκκώδη εντομοκτόνα τα οποία τα συγχέουν με τροφή, ενώ τα εντομοκτόνα σε υγρή μορφή δεν φαίνεται να προκαλούν πολλά προβλήματα. Τα μυκητοκτόνα είναι ιδιαίτερα τοξικά για τα θηλαστικά, αλλά όταν τοποθετούνται κάτω από πλαστικά στο εδαφικό περιβάλλον που φυτεύονται οι σπόροι, τότε δεν έχουν κάποια επίπτωση στην άγρια πανίδα. Τέλος, τα ζιζανιοκτόνα είναι ελαφρώς τοξικά για τα πτηνά και τα θηλαστικά, αλλά μειώνουν την ποιότητα του ενδιαιτήματος της πανίδας στις χριστουγεννιάτικες φυτείες, λόγω της μείωσης της βλάστησης μεταξύ των ελάτων, η οποία μπορεί να παρέχει τροφή και κάλυψη σε κάποια είδη (Palmer et al., 1992). Οι Rondeau και Desgranges (1995) εξέτασαν την επίδραση εντομοκτόνων στα είδη Turdus migratorius, Melospizsa melodia και Spizella passerina. Όλα τα είδη εκτέθηκαν στα εντομοκτόνα και εμφάνισαν θνησιμότητα εξαιτίας αυτών.
  
  Ο Sidebottom (2009) αναφέρει πως σε μετρήσεις που έγιναν το 1998 και το 1999 βρέθηκε μικρή έως ελάχιστη επίπτωση στην ποιότητα των υπόγειων νερών, ενώ έκτοτε έχει περιοριστεί σημαντικά η χρήση τόσο των φυτοφαρμάκων όσο και των λιπασμάτων. Στην Ελλάδα οι παραγωγοί αναφέρουν ότι δεν χρησιμοποιούν χημικά στις φυτείες τους (Παπασπυρόπουλος κ.ά., 2008).
  
  
  
  Είδη πανίδας σε καλλιέργειες Χριστουγεννιάτικων Δέντρων διεθνώς
  
  O Buech (1982) σε έρευνα που έκανε για να βρει φωλιές πτηνών σε φυτείες Χριστουγεννιάτικων Δέντρων με Δασική Πεύκη (Pinus sylvestris) στη Μινεσότα των ΗΠΑ για να εξετάσει την επιτυχία αναπαραγωγής και τα χαρακτηριστικά φωλιών των ειδών Spizella pallida, Spizella passerine και Spizella pusilla, βρήκε τα εξής: εκτός από φωλιές των παραπάνω ειδών, βρέθηκαν φωλιές από τα είδη Zenaida macroura, Taxostoma rufum και Turdus migratorius. Αυτή είναι μια από τις πολύ λίγες έρευνες που σχετίζουν τις φυτείες Χριστουγεννιάτικων Δέντρων με είδη πτηνών.
  
  Άλλες καταγραφές βρέθηκαν σε ιστοσελίδες που προέρχονται από ιδιοκτησίες φαρμών και πρόκειται ουσιαστικά για παρατηρήσεις που έχουν γίνει στις συγκεκριμένες φυτείες. Πρόκειται για τις φάρμες Evergreen στην Ουαλία και Warren farm στο Barrington του New Hampshire των ΗΠΑ. Παρακάτω παρουσιάζονται τα είδη που έχουν καταγραφεί σε αυτές τις φυτείες (Buech 1982, Evergreen Christmas Trees 2015, Warren Farm 2015):
  
   
  
  
  
  • Γαλαζοπαπαδίτσα (Cyanistes caeruleus)
  
  
  • Λιβαδοκελάδα (Anthus pratensis)
  
  
  • Κοκκινούρης (Phoenicurus phoenicurus)
  
  
  • Σιταρήθρα (Alauda arvensis)
  
  
  • Σταχτοκουρούνα (Corvus corone)
  
  
  • Σπίνος (Fringilla coelebs)
  
  
  • Καρδερίνα (Carduelis carduelis)
  
  
  • Καλόγερος (Parus major)
  
  
  • Carduelis cabaret
  
  
  • Φανέτο (Carduelis cannabina)
  
  
  • Δενδρότσιχλα (Turdus viscivorus)
  
  
  • Κοκκινολαίμης (Erithacus rubecula)
  
  
  • Λούγαρο (Carduelis spinus)
  
  
  • Μαυρολαίμης (Saxicola torquata)
  
  
  • Δεντροφυλλοσκόπος (Phylloscopus collybita)
  
  
  • Κάργια (Corvus monedula)
  
  
  • Χαβαρόνι (Corvus frugilegus)
  
  
  • Ψαρόνι (Sturnus vulgaris)
  
  
  • Σταβλοχελίδονο (Hirundo rustica)
  
  
  • Σταχτάρα (Apus apus)
  
  
  • Θαμνοφυλλοσκόπος (Phylloscopus trochilus)
  
  
  • Τρυποφράχτης (Troglodytes troglodytes)
  
  
  • Αργιλοχρωματισμένο σπουργίτι (Spizella pallida)
  
  
  • Σπουργίτι σμιλεύσεων (Spizella passerina)
  
  
  • Σπουργίτι τομέων (Spizella pusilla)
  
  
  • Περιστέρι πένθους (Zenaida macroura)
  
  
  • Καφετί Thrasher (Toxostoma rufum)
  
  
  • Αμερικανικός κοκκινολαίμης (Turdus migratorius)
  
  
  • Molothrus ater
  
  
  • Σπουργίτι τραγουδιού (Melospiza melodia)
    
    Παράλληλα, οι παραπάνω πηγές αναφέρουν και την παρατήρηση θηλαστικών όπως ελάφια, διάφορα τρωκτικά και αγριοκούνελα. Τα ελάφια, όμως, σύμφωνα με τους Scott και Townsend (1985), όπως τα λευκόουρα ελάφια (Odocoileus virginianus), προκαλούν μεγάλες ζημιές στις φυτείες. Σε έρευνα που έκαναν στο Ohio των ΗΠΑ βρέθηκε ότι στο 48,8% των φυτειών υπήρχαν τέτοιες ζημιές, ιδιαίτερα στη λευκή Πεύκη (Pinus strobus) που χρησιμοποιείται από κάποιους παραγωγούς ως Χριστουγεννιάτικο Δέντρο. Ζημιές υπήρχαν και στην ερυθρελάτη (Picea spp).Συζήτηση – Συμπεράσματα
  
  
  
  Η ίδρυση φυτειών χριστουγεννιάτικων δέντρων σε άγονα και υποβαθμισμένα εδάφη που δεν θα στηρίξουν τη γεωργία ή τα οποία υποφέρουν από την έλλειψη της φυσικής αναγέννησης έχει θετικά αλλά και αρνητικά αποτελέσματα στην άγρια πανίδα. Τα θετικά σχετίζονται με την κάλυψη και τροφή που μπορεί να προσφέρει η φυτεία σε αυτή, ενώ τα αρνητικά  σχετίζονται με τις γεωργικές πρακτικές που αναπτύσσονται σε αυτές, ή τη μείωση του οικότοπου για κάποια είδη τα οποία προτιμούν ανοιχτά μέρη, όπως ο λαγός και τα αρπακτικά πτηνά. Ιδίως σε περιοχές όπου ανήκουν σε κάποιο καθεστώς προστασίας θα πρέπει να αξιολογείται κατά πόσο η ίδρυση νέων φυτειών Χριστουγεννιάτικων Δέντρων επιδρά στα ενδιαιτήματα των ειδών.  Συμπερασματικά, στο Σχήμα 1 φαίνονται οι πιθανές θετικές ή αρνητικές επιδράσεις από την εγκατάσταση φυτειών ΚΧΔ.
  
   
  
  Ενδιαφέρον θα είχε μια έρευνα στην Ελλάδα με καταγραφές σε περιοχές που υπάρχει έντονη δραστηριότητα στον τομέα των Καλλιεργούμενων Χριστουγεννιάτικων Δέντρων, όπως στον Ταξιάρχη Χαλκιδικής.
  
  Abstract
  
  This paper presents a literature review of the research relating to wildlife species observations at Christmas Tree plantations worldwide, and some effects on fauna (positive or negative) due to their presence. It is found that quantitatively there is not large literature that addresses the issue, while no research was found for Greece. Most of this literature addresses the effects of Christmas tree plantations on fauna, especially due to the inputs used in farming. There are few reports on observations of wildlife. Most of these reports show that Christmas Trees plantations are populated by small birds. It may be interesting for a future research in Greece to present wildlife observations in areas, like the region of Taxiarchis in Chalkidiki, where in recent years the Christmas Trees plantations have evolved into forests because of the falling demand of the cultivated trees in the Greek market.
  
  Keywords: birds, mammals, trees, literature
  
   
  
  ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
  
  Bates, R.M., 2008. Initial steps in the improvement Abies Balsamea var. phanerolepis (Canaan fir), in Thomsen, I.M., Rasmussen, H.N. & Sørensen, J.M.(Eds.): Proceedings of the 8th International Christmas Tree Research and Extension Conference. Forest & Landscape Working Papers No. 26-2008, 145pp. Forest & Landscape Denmark, Hørsholm.
  
  Bauhus J, Schmerbeck J. 2010. Silvicultural options to enhance and use forest plantation biodiversity. In Bauhus J, van der Meer P, Kanninen M, eds, Ecosystem goods and services from plantation forests. earthscan, London, Washington DC, pp 96-139.
  
  Bauhus, J., Van der Meer, P., Kanninen, M.. 2010. Ecosystem goods and services from plantation forests. Routledge.
  
  Buech, R.,, 1982. Nesting Ecology and Cowbird Parasitism of Clay-Colored, Chipping, and Field Sparrows in a Christmas Tree Plantation. Journal of Field Ornithology Vol. 53, No. 4 (Autumn, 1982): 363-369.
  
  Chastagner, G.A., Benson, D.M., 2000. The Christmas tree: Traditions, production, and diseases. Online Plant Health Progress.
  
  Evergreen Christmas Trees, 2015. Ηλεκτρονική Ιστοσελίδα Evergreen Christmas Trees, http://www.evergreen-christmastrees.co.uk/about.html (τελευταία πρόσβαση Μάρτιος 2015).
  
  Lindenmayer, D. B., Hobbs, R.J., 2003. Fauna conservation in Australian plantation forests – a review. Biological Conservation Volume 119 Issue 2: 151-168.
  
  Mantel, Κ., 1977. Geschichte des Weihnachtsbaumes und ähnlicher weihnachtlicher Formen. Eine kultur- und waldgeschichtliche Untersuchung; Schaper, Hannover, p. 239
  
  Ostergard, Κ., 2008. Denmark and the European market for Christmas trees, in Thomsen, I.M., Rasmussen, H.N. & Sørensen, J.M.(Eds.): Proceedings of the 8th International Christmas Tree Research and Extension Conference. Forest & Landscape Working Papers No. 26-2008, 145pp. Forest & Landscape Denmark, Hørsholm.
  
  Palmer W.E., Bromley P.T., Sidebottom J.R. 1992. Pesticides & Wildlife Christmas Trees. Διαθέσιμο http://ipm.ncsu.edu/wildlife/christmas_trees_wildlife.html (τελευταία πρόσβαση Μάρτιος 2015)
  
  Papaspyropoulos, Κ., Christodoulou, Α., Blioumis V., 2008. The status of Christmas tree market in Greece in Thomsen, I.M., Rasmussen, H.N. & Sørensen, J.M.(Eds.): Proceedings of the 8th International Christmas Tree Research and Extension Conference. Forest & Landscape Working Papers No. 26-2008, 145pp. Forest & Landscape Denmark, Hørsholm, pp. 107-111.
  
  Rondeau, G., Desgranges, J.L., 1995. Effects of insecticide use on breeding birds in Christmas tree plantations in Quebec. Ecotoxicology. 4(5): 281-298.
  
  Rosoman, G, 1994. The plantation effect: An Ecoforestry Review of the Environmental Effects of Exotic Monoculture Tree Plantations in Aotearoa/New Zealand. World Rainforest Movement, www.wrm.org.uy/oldsite/countries/Aotearoa/effect.rtf (τελευταία πρόσβαση Μάρτιος 2015).
  
  Scott, J., Townsend, T., 1985. Deer Damage and Damage Control in Ohio’s Nurseries, Orchards and Christmas Tree Plantings: The Grower’s View. Second Eastern Wildlife Damage Control Conference, 1985. Paper 42.
  
  Sidebottom, J, 2009. The Christmas Tree Industry in Western North Carolina. Ηλεκτρονική Ιστοσελίδα “US Forest Service”, http://www.fs.fed.us/rm/pubs/rmrs_p058/rmrs_p058_071_073.pdf (τελευταία πρόσβαση Μάρτιος 2015).
  
  Sokos C., Mamolos A.P., Kalburtji K.L., Birtsas P.K. 2012. Farming and wildlife in Mediterranean agroecosystems. Journal for Nature Conservation 21(2): 81-92.
  
  Warren Farm, 2015. Ηλεκτρονική Ιστοσελίδα Warren Farm, http://www.warrenfarmnh.com (τελευταία πρόσβαση Μάρτιος 2015).
  
  Eυθυµίου Π., 1995. Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο δεν είναι εισαγόµενο, Οικονοµικός  Ταχυδρόµος, 3: 67-68
  
  Καλοκύρης, Κ., 1973. Τα ιερά δένδρα και το εξ ανατολής καταγόµενων δένδρον των Χριστουγέννων, Επιστηµονική Επετηρίδα Θεολογικής Σχολής, τόµος ΙΗ: 315-337.
  
  Παπασπυρόπουλος, Κ., Χριστοδούλου, Α., Μπλιούμης, Β., 2008. The status of Christmas tree market in Greece. IKEE Conference Proceedings Articles.
  
  Χριστοδούλου, Α., Μπλιούµης, Β., Παπαδόπουλος, Ι., Στάµου Ν., 1991. Η παραγωγή του Χριστουγεννιάτικου ∆ένδρου, Μια ελκυστικά αποδοτική αλλά παρεξηγηµένη δραστηριότητα, Επιστηµονική Επετηρίδα του τµήµατος ∆ασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, τόµος Λ∆/1, αριθµός 11, 295-309
  
  Χριστοδούλου, Α., Μπλιούµης, Β., Παπαδόπουλος, Ι., Στάµου, Ν., 1992. Ναι στο Χριστουγεννιάτικο ∆ένδρο, Οικονοµικός Ταχυδρόµος (2-1-92)